Phong trào thể thao tăng mạnh, vì sao đột quỵ cũng gia tăng?
Có nhiều bằng chứng từ nghiên cứu quốc tế cho thấy ở các quốc gia đang trong giai đoạn “bùng phát phong trào thể thao” hoặc mức độ hoạt động thể chất dân số tăng nhanh, có thể xảy ra tăng suy cả hai hướng: thiếu thể trạng để thích nghi và khởi động quá mức đột ngột dẫn tới rủi ro sức khỏe, bao gồm đột quỵ.
Các bằng chứng khoa học
1. Xu hướng gia tăng đột quỵ trẻ ở các quốc gia thu nhập trung bình – thấp (LMICs)
Ở Brazil (Joinville), tỷ lệ đột quỵ ở người trẻ dưới 45 tuổi tăng 62% từ 2005 đến 2015; dưới 55 tuổi tăng 29% (Reddit+2PubMed+2PMC+2.)
Nghiên cứu GBD toàn cầu (1990–2021) cho thấy tỷ lệ đột quỵ ở nhóm 15–39 tuổi tăng rõ ở vùng có chỉ số phát triển con người thấp‑trung bình (low‑middle SDI), với tỷ lệ tử vong và DALY tăng hơn 20–70% so với mức ban đầu (PMC.)
2. Rủi ro liên quan đến mô hình hoạt động thể chất cấp tốc
Một phân tích dựa trên dữ liệu từ UK Biobank cho thấy dù vận động giúp giảm đáng kể nguy cơ đột quỵ do thiếu máu não (ischemic stroke), cường độ vận động rất cao hoặc tập quá mức (đặc biệt theo kiểu "weekend warrior" hoặc luyện tập nặng đều đặn) có thể làm tăng nguy cơ xuất huyết não dưới nhện (subarachnoid hemorrhage – SAH) do gia tăng áp lực nội sọ đột ngột (BioMed Central.)
Các tổng kết/meta-analysis trước đây cũng thấy mối quan hệ giảm rủi ro tuyến tính hoặc dạng U‑shape giữa hoạt động thể chất và các loại đột quỵ (jamanetwork.com+3PMC+3journals.lww.com+3.)
3. Các yếu tố nguy cơ chủ đạo gặp ở nước đang phát triển
Nghiên cứu INTERSTROKE (phối hợp đa quốc gia, trong đó có nhiều nước đang phát triển) chỉ ra rằng các yếu tố như tăng huyết áp, lười vận động, rối loạn lipid, chế độ ăn không lành mạnh, hút thuốc, béo phì… đóng góp đến gần 90% nguy cơ đột quỵ (jamanetwork.com+11PMC+11Reddit+11.)
Ở các quốc gia low‑middle SDI, gánh nặng do hoạt động thể chất thấp và BMI cao đang tăng lên rõ rệt (ahajournals.org.)
Gợi ý khung lý giải cho bối cảnh Việt Nam
Nếu Việt Nam đang bước vào thời kỳ phong trào thể thao/tập luyện nhân rộng nhanh, nhất là người trước đây ít vận động đột ngột tham gia các hoạt động nặng:
Thiếu nền tảng thể chất (chưa kiểm soát huyết áp, BMI, chưa làm quen với mức cường độ vận động mới) → dễ bị rủi ro tim mạch cấp tính như đột quỵ.
Tập luyện cường độ cao bất ngờ (ví dụ chạy bộ cường độ rất nặng, HIIT) có thể kích hoạt nguy cơ SAH nếu có yếu tố cơ địa tiềm ẩn như phình mạch não.
Các yếu tố nguy cơ nền như tăng huyết áp, béo phì, hút thuốc, chế độ ăn nhiều đường/muối vẫn còn phổ biến ở người trẻ, gia tăng cùng hoạt động thể chất mới tạo ra tương tác không tích cực.
Tổng kết
Kết luận
Các quốc gia có tốc độ gia tăng hoạt động thể chất ở dân số nhanh, đặc biệt ở nhóm người ít vận động trước đó, có thể thấy tăng nguy cơ đột quỵ cấp tính — do tập luyện quá mức, không chuẩn bị tốt nền tảng thể trạng và vẫn tồn tại nhiều yếu tố nguy cơ nền.
Tuy nhiên, vận động thể chất là có lợi nếu được tổ chức khoa học, điều chỉnh cường độ hợp lý theo năng lực thể chất, có kiểm soát các yếu tố nguy cơ như huyết áp, đường máu, mỡ máu.